Systeemdenken
Onze werkwijze: systeemdenken
Of we ons nu bezig houden met omgevingsmanagement, technisch management, Systems Engineering of projectmanagement, we passen daarbij vrijwel altijd systeemdenken toe. Maar waarom kiezen we voor deze werk- en denkwijze? Wat houdt het precies in en hoe werkt het?
Systeemdenken als oplossing voor complexe opgaven
De uitdagingen van onze huidige wereld worden steeds complexer. Uitdagingen als klimaatadaptiviteit, de energietransitie en internationale betrekkingen zijn zo complex, dat ze vragen om een nieuwe benadering. Een benadering die rekening houdt met die complexiteit. Systeemdenken is zo’n benadering. Systeemdenken is een manier van denken, een ‘bril die je opzet’, een manier van jezelf opstellen ten opzichte van je uitdaging. Als systeemdenker ben je je ervan bewust dat je in complexe situaties niets hebt aan lineair denken en één interventie; vaak is er namelijk sprake van ‘waterbedeffecten’: als je ergens het één probeert op te lossen, kan dat elders een (onvoorzien) effect hebben op het ander. Alles houdt verband met elkaar en beïnvloedt elkaar. Je bewust zijn van de relaties tussen de verschillende (sub)systemen, helpt om wél de juiste interventies, oplossingen en keuzes te kunnen ontwerpen.
Complexiteit? Wat is dat eigenlijk?
Systeemdenken biedt dus toegevoegde waarde als het gaat om complexe uitdagingen. Maar wat is complexiteit precies? Een complex systeem is iets anders dan een ‘heel erg moeilijke’ opgave. Het ontwerpen en bouwen van een straaljager is bijvoorbeeld ‘heel erg moeilijk’. Complexiteit ontstaat wanneer er bijvoorbeeld mensen betrokken zijn bij je systeem. Denk aan het beschermen van Nederland tegen hoog water. Daarbij hebben we niet alleen een technische uitdaging, maar hebben we ook te maken met ecologie, de mensen in de omgeving, klimaatverandering en beleids- en politieke factoren. Als we met betrekking tot één van die factoren een keuze maken, dan heeft dat gevolgen voor allerlei andere gebieden.
Daarnaast zijn er nog meer kenmerken van complexiteit, waar systeemdenken een meerwaarde biedt. Zo heb je binnen complexe opgaven te maken met pad-afhankelijkheid: het feit dat de keuzes die je nu maakt, je toekomstige keuzes kunnen limiteren of uitbreiden. Je bouwt systemen en oplossingen voor meer dan 50 jaar én al je toekomstige mogelijkheden zijn dus afhankelijk van wat je nu doet. Je keuzes van nu moeten dus slim, doordacht en onderbouwd zijn. Een ander kenmerk van complexe systemen is emergentie: het feit dat er nieuwe patronen, organische processen en onverwachte uitkomsten kunnen ontstaan. En binnen alle complexe systemen hebben we bovendien te maken met een grote hoeveelheid actoren en factoren. Dit alles zorgt ervoor dat complexe systemen vragen om een non-lineaire kijk: systeemdenken!
Kijk eens met een andere blik
Systeemdenken is een holistische manier van kijken naar complexiteit: een manier van denken in ‘gehelen’ en relaties. Bij systeemdenken gaan we ervan uit dat alles met elkaar verbonden is. Het is een denkwijze waarbij de focus ligt op de samenhang van verschillende (sub)systemen binnen een groter systeem, waarbij we de dynamiek tussen die verschillende onderdelen in kaart brengen en analyseren. We kijken daarbij niet naar lineaire oorzaak-gevolg-relaties, maar naar netwerken van systemen, invloeden en gedrag over tijd. We identificeren patronen en kijken altijd naar het grotere geheel.
Zó doen we dat in de praktijk
Systeemdenken is een manier van denken, een ‘bril die je opzet’, een manier van jezelf opstellen ten opzichte van je uitdaging. Daarbij kunnen we vier kenmerken van systeemdenkers formuleren. Systeemdenkers…
- denken kritisch en reflectief: ze kijken kritisch naar eisen, voorwaarden en keuzes binnen een systeem, ze denken na over wat duidelijk, juist, accuraat, relevant is, en denken diep, breed en consistent na. Ze reflecteren op hun eigen gedachtegang en zijn zich bewust van ‘denkfouten’.
- hebben systeembewustzijn: zodra je je ‘bemoeit’ met het systeem, word je zélf onderdeel van het systeem. Dat betekent dat je zowel onderdeel bent van het probleem als van de oplossing ervan. Je bent waarnemer én actor in het systeem.
- handelen naar het geheel en verbinden perspectieven: systeemdenkers weten dat alles met elkaar verbonden is. Ze zien het grotere geheel en focussen niet op een deel daarvan. Ze weten perspectieven op te delen en samen te voegen.
- omarmen het innerlijke kind: ze zijn leergierig, willen (samen) groeien en relaties begrijpen.
Zodra je op deze manier naar complexiteit gaat kijken, maak je een (eerste) begin met systeemdenken.
Bewezen methodieken
Om systeemdenken succesvol toe te passen, kun je gebruikmaken van allerlei methodes. Zo maken we met Dutch Boosting Group regelmatig gebruik van Systems Engineering, een methode die expliciet rekening houdt met het inpassen van het systeemontwerp in de omgeving en het aansluiten op de behoefte van die omgeving. Ook gebruiken we stakeholder-mapping, waarbij we standpunten, belangen en verhoudingen tussen stakeholders in kaart brengen (onder andere met behulp van een power/interestgrid). Ook kunnen we ‘interventie-ontwerp’ toepassen, waarbij we zogenaamde ‘leverage points’ identificeren: optimale punten om in te grijpen met nieuw beleid, techniek of een nieuwe organisatievorm. Bovendien kunnen we verschillende bewezen gesprekstechnieken inzetten om systeemdenken toe te passen. De vijfjarige is daarbij ons beste voorbeeld! Vijfjarigen stellen immers vaak de waarom-vraag, proberen de kern van een probleem te isoleren en begrijpen, willen zicht krijgen op de context én durven alles te bevragen. Net zoals wij dat als systeemdenkers doen, soms zelfs tot vervelens toe.
De hier genoemde methodes zijn slechts een greep uit de vele mogelijkheden die we hebben als het gaat om systeemdenken. Wil je hier meer over weten?
Neem dan contact met ons op!
