Auteur: Erik van der Veer
Mediation in gemeentelijke bezwaarprocedures:
sneller, menselijker en effectiever
In steeds meer Nederlandse gemeenten wordt mediation of bemiddeling ingezet als alternatief binnen de bezwaarprocedure. Het principe is eenvoudig: een onafhankelijke, onpartijdige derde helpt burger en gemeente om samen tot een oplossing te komen, in een vertrouwelijke setting en met ruimte om elkaar écht te horen. Het doel is niet alleen een betere relatie, maar ook het voorkomen dat het conflict onnodig formeel-juridisch wordt uitgevochten.
Waarom mediation werkt
Mediation in bezwaarprocedures biedt drie kernvoordelen:
- Vertrouwelijkheid: gesprekken vinden plaats zonder dat wat besproken wordt later tegen één van de partijen kan worden gebruikt.
- Echt gehoord worden: burgers ervaren meer regie en ruimte om hun verhaal te doen.
- Snelle inzetbaarheid: vaak kan al binnen enkele dagen na indiening van het bezwaar gestart worden, waardoor lange wachttijden worden voorkomen.
Harde cijfers uit Nederlandse praktijk
Onderzoek naar het premediationtraject in de gemeente Waalwijk laat zien dat de inzet van informele aanpak en mediation duidelijk resultaat oplevert:
- Intrekkingen: vóór de invoering van premediation (2005–2007) werd 19–27% van de bezwaren ingetrokken. Na invoering in 2008 liep dit in sommige jaren op tot 31%.
- Doorlooptijd: ingetrokken zaken werden gemiddeld 3 tot 4 weken sneller afgehandeld dan zaken die de hele bezwaarprocedure doorliepen (Hagebols, 2012, Tilburg University
Het VNG-rapport Stand van zaken mediation bij gemeenten (2015) bevestigt dit beeld op landelijk niveau:
- 68% van de gemeenten paste in 2015 mediation of een vergelijkbare informele aanpak toe.
- 25–40% van de ingediende bezwaren werd opgelost vóórdat de bezwarencommissie er aan te pas kwam.
- Sommige gemeenten zagen het aantal zittingen van de commissie met een derde afnemen.
- Burgers en behandelaars gaven mediation gemiddeld een 8 of hoger.
Beleidsdoel: minder juridiseren
De Rijksoverheid onderstreept in het Actieplan Burgergerichte Overheid (2024) en in de Memorie van toelichting dat het belangrijk is om conflicten zo vroeg mogelijk op te lossen en “onnodige juridisering te voorkomen” door meer in te zetten op dialoog en oplossingsgerichte werkwijzen. Het kabinet benadrukt dat deze benadering bijdraagt aan vertrouwen in de overheid en de toegankelijkheid van recht.
“Door vaker te kiezen voor informele en oplossingsgerichte methoden kan de overheid conflicten sneller, goedkoper en bevredigender voor burgers oplossen, zonder onnodige juridische escalatie.”
— Actieplan Burgergerichte Overheid, 2024
Internationale vergelijking
In het Verenigd Koninkrijk is mediation in overheidsconflicten al langer ingeburgerd. Volgens de CEDR Mediation Audit 2023 wordt in civiele en commerciële context 92% van de zaken via mediation opgelost (waarvan 73% op de dag zelf en 19% kort daarna).
Het Britse Acas Early Conciliation-programma, verplicht voorafgaand aan arbeidsrechtelijke procedures, voorkomt dat circa 70% van de meldingen naar een formeel tribunal gaat. Dit toont aan dat vroege, neutrale interventie ook in overheidscontexten het formele proces aanzienlijk kan ontlasten.
Conclusie
Mediation in gemeentelijke bezwaarprocedures is meer dan een vriendelijk alternatief: het is aantoonbaar effectief in het verkorten van doorlooptijden, het verminderen van formele zittingen en het verbeteren van de relatie tussen burger en overheid. Met duidelijke steun vanuit beleid en succesvolle praktijkvoorbeelden in binnen- en buitenland, ligt hier een kans voor gemeenten om hun bezwaarafhandeling menselijker én efficiënter te maken.
Bronnen:
- Hagebols, L. (2012). Informele aanpak in de bezwaarprocedure: Een evaluatie van het premediationtraject bij de gemeente Waalwijk. Tilburg University.
- Vereniging van Nederlandse Gemeenten (2015). Stand van zaken mediation bij gemeenten.
- Rijksoverheid (2024). Actieplan Burgergerichte Overheid.
- CEDR (2023). The CEDR Mediation Audit 2023.
- Acas (2023). Early Conciliation Statistics.